پێش باس كردن له ئازادى رۆژنامه‌وانى ده‌بێ پێناسه‌یه‌كى كورت بۆ خودى رۆژنامه‌وانى بكه‌ین كه فه‌ره‌نسی و ئینگلیزییه‌كان به گواستنه‌وه‌ى هه‌واڵى داده‌نێن ، راگه‌یاندن واته گه‌یاندنى زانیارى به به‌رامبه‌ر ، ( گه‌یاندنى هه‌واڵى دروست و زانیارى راست و راستیه نه‌گۆره‌كانه به خه‌ڵك ) . ” فرنان تیرۆ ” له‌مباره‌یه‌وه ده‌ڵێت : ” رۆژنامه‌وانى بلاَوكردنه‌وه‌ى راستی و رایه‌كان به شێوه‌یه‌كى گونجاو به چه‌ند و وشه‌یه‌ك یان ده‌نگێك یان وێنه‌یه‌ك ، به شێوه‌یه‌كى گشتى به هه‌موو ئه‌و شێوازانه‌ى كه جه‌ماوه‌ر لێى تێده‌گه‌ن ” .
رۆژنامه‌وانى به چه‌مكه ساده‌كه‌ى بلاَوكردنه‌وه‌ى را و رووداوه‌كانه به شێوازێكى گونجاو ، واته بیستراو ، بینراو ، یانیش به هۆى ئه‌و وشه‌و ده‌سته‌واژانه‌ى كه جه‌ماوه‌ر لێى تێده‌گه‌ن و به‌م شێوه‌یه ئامێرى په‌یوه‌ندى به شێوه‌یه‌كى شارستانى ده‌بێت و خزمه‌ت به كۆمه‌ڵگا ده‌گه‌یه‌نێت و بۆچوونه جیاوازه‌كان له‌یه‌ك نزیك ده‌كاته‌وه و هه‌واڵ و راستى و رووداوه‌كان به خه‌ڵك ده‌گه‌یه‌نێت بۆئه‌وه‌ى ئه‌وانیش به ئاگا بن له رووداوه‌كان و هه‌لوه‌سته‌ى له‌سه‌ر بكه‌ن و بریارى پێویستى له‌سه‌ر بده‌ن ، ئه‌مه‌ش ته‌نها به هه‌بوونى ئازادى رۆژنامه‌وانى ده‌بێت ، چونكه ” خودى ئازادى وه‌ك دراو وایه كه له ناو خه‌ڵك و بازار ده‌خوڵێته‌وه و ئه‌م ده‌ست و ئه‌و ده‌ست ده‌كات ، دراوى ئازادیش دوو رووى هه‌یه یه‌كه‌میان راى گشتى و ئه‌ویتریان رۆژنامه‌وانى ( راگه‌یاندن ) ” ، ئه‌مه‌ش ماناى ئه‌وه‌یه كه گفتوگۆى ئازاد مه‌رجى یه‌كه‌مه بۆ گه‌یشتن بۆ ئازادى رۆژنامه‌وانى .
ئازادى راگه‌یاندن و رۆژنامه‌وانیش بوه‌ته شتێكى به‌ڵگه‌نه‌ویست وهیچ كه‌سێك ناكۆكى له‌سه‌ر ئه‌مه نیه ، و گره‌نتیش بۆ ئه‌وه جاردانى جیهانى مافى مرۆڤه كه‌له ساڵى 1948 ده‌رچو و ئه‌و یاسا و ده‌ستورانه‌ى به‌دوایاندا هات سه‌باره‌ت به ماف و ئازادى تاكه‌كه‌سى ، لێكدانه‌وه‌ى ماناى ئازادى راده‌ربرین جیاوازییه‌كى گه‌وره‌ى هه‌یه له جێبه‌جىَ كردن له ده‌وڵه‌تێك تا ده‌وڵه‌تێكى تر ، هه‌ندىَ له حكومه‌ت و سیسته‌مه دیموكراسیه‌كان راگه‌یاندنى ئازاد به به‌ردى بناغه‌ى دیموكراسى ده‌زانن و به‌یاسا ئه‌و ئازادیه ده‌پارێزن ، له‌هه‌مان كاتیشد ا له‌هه‌ندىَ رژیمى دیكتاتۆرى كۆت و به‌ند خستراوه‌ته سه‌ر ئه‌و ئازادییه و ئه‌و سیسته‌مه وا داده‌نێ كه نابێت ئازادى بۆ دوژمنانى ولاَت هه‌بىَ . ئازادى راگه‌یاندن و رۆژنامه‌وانى واتا مافى به‌ده‌ستهێنانى زانیارى له‌هه‌ر سه‌رچاوه‌یه‌ك له سه‌رچاوه‌كان و گواستنه‌وه‌و گۆرِینه‌وه و مافى بلاَوكردنه‌وه‌ى بیروراكان به‌بىَ كۆت و به‌ند و مافى ده‌رچواندنى رۆژنامه‌و ناسه‌پاندنى ره‌قابه‌یه‌كى پێشوه‌خته له‌سه‌ر ده‌زگاكانى راگه‌یاندن ” ته‌نها له سنورێكى زۆر ته‌سك نه‌بێت ” و ئه‌وه‌ى په‌یوه‌ندیدار بێت به ئاسایشى نه‌ته‌وه‌یى -له‌گه‌ل دیارى كردنى سنوره‌كه‌ى - و هه‌روه‌ها كاروبارى سه‌ربازى و ئه‌وه‌ى په‌یوه‌ندیدار بێت به ئادابى گشتى ،
ئازادى راگه‌یاندن و رۆژنامه‌وانى چه‌ند شتێك ده‌گه‌یه‌نىَ كه دیارترینیان ملكه‌چ نه‌بوونى ده‌زگاكانى راگه‌یاندن بۆ ره‌قابه‌ى پێشوه‌خته له‌لایه‌ن ده‌سه‌لاَته‌وه و قه‌بول نه‌كردنى ئه‌و ره‌قابه‌یه له‌هه‌موو حاڵه‌تێك هه‌تا له حاڵه‌تى به‌ده‌ریش وه‌ك جه‌نگ وحاله‌تى له‌ناكاو( نائاسایى) ته‌نها له سنورى ته‌سك نه‌بیت ، ئه‌و ئازادییه‌ى به راگه‌یاندن ده‌درێت وه‌ك ئه‌و ئازادییه‌یه كه به تاك دراوه و یاسایێك سنورى بۆ داده‌نێت و هه‌ر كاتێك له‌و یاسایه ده‌ربچێت ئه‌وا به‌رپرسیاره‌تى مه‌ده‌نى و جینایی له‌سه‌ر ده‌كه‌وێت ، تاك و كۆمه‌ڵه‌كان مافى ئه‌وه‌یان هه‌یه كه رۆژنامه ده‌ربكه‌ن بێ ئه‌وه‌ى ده‌سه‌لاَت رێگایان لێبگرىَ ، ئازادى ده‌زگاكانى راگه‌یاندن له وه‌رگرتنى هه‌واڵ و بلاَوكردنه‌وه‌ى و ئازادى گه‌رِانه‌وه بۆ سه‌رچاوه‌كانى هه‌واڵ و هه‌روه‌ها ئازادى بیرورا ده‌ربرین .
هه‌روه‌ها بنچینه‌كانى ئازادى رۆژنامه‌وانى وه‌ك پرۆفیسۆر ( فرانسیس پال ) دیارى كردووه له‌م خالاَنه پێك دێت : ئازادى رۆژنامه‌وانى ئازادییه‌كى ره‌وایه‌و به‌یاسا دیارى ده‌كرێت و هیچ دام و ده‌زگایه‌كى ئیعلامى ناتوانن ئه‌و یاسایه ببه‌زێنن و نابێت هیچ چالاكى له ده‌ره‌وه‌ى سنورى ئه‌م یاسایه ئه‌نجام بدرێت ، ئازادى رۆژنامه‌وانى رێگاى ئه‌وه ده‌دات كه هه‌ر هاولاَتییه‌ك مافى ئه‌وه‌ى ده‌بێت كه رۆژنامه‌یه‌ك ده‌ربكا یان ده‌زگایه‌كى راگه‌یاندن دابمه‌زرێنێت كه ئه‌و ده‌زگایه پابه‌ند بێت به یاساى گشتى ، ده‌وڵه‌ت به شێوه‌یه‌كى راسته‌وخۆ ده‌ست له كاروبارى رۆژنامه‌وانى وه‌رنادات و ئه‌و هاوكاریه‌ى كه ده‌وڵه‌ت پێشكه‌شى ئه‌و كه‌رته ده‌كات ده‌بێت له‌سه‌ر ئه‌و بنچینه‌یه بێت كه ئه‌و ده‌زگایانه توخمێكى چالاَكن و كار ده‌كه‌ن بۆ به‌رژه‌وه‌ندى گشتى . ده‌توانرێت ئاماژه به‌وه بكرێت كه ئازادى رۆژنامه‌وانى سێگۆشه‌یه‌كه ، لاى یه‌كه‌مى ماف و گره‌نتیه‌كانى رۆژنامه‌وانان و ئه‌ركه‌كانیانه ، لاى دووه‌مى مافى جه‌ماوه‌ر و خه‌ڵك و بنكه‌كه‌شى په‌یوه‌ندى ده‌بێت به گره‌نتی و به‌رپرسیارێتییه تایبه‌تیه‌كانى خودى ده‌زگاى راگه‌یاندن ، ده‌بێت ئه‌وه‌ش بزانین كه ئازادى ره‌ها نیه و رووه‌كه‌ى ترى ئازادى به‌رپرسیارێتییه ، هه‌ر هاولاَتییه‌ك له سایه‌ى سیسته‌مه لیبرالیه‌كان ده‌توانىَ له كارى رۆژنامه‌وانى و راگه‌یاندن كار بكات . ، مافى ئازادى راده‌ربرین فراوان ده‌بێت بۆئه‌وه‌ى مافى ئازادى بلاوكردنه‌وه و كاركردن له ده‌زگاكانى راگه‌یاندن به‌بىَ سه‌پاندنى كۆت و به‌ند و به‌ربه‌ست له به‌رده‌مى .
هه‌ندىَ ده‌وڵه‌ت رێگا به كارى رۆژنامه‌وانى نادات ته‌نها ئه‌وانه‌ى كه ئه‌ندامن له سه‌ندیكا و رێكخراوه‌كانى راگه‌یاندن كه سه‌ر به ده‌وڵه‌تن ، ئه‌مه‌ش له ده‌وله‌ته دیكتاتۆره‌كان باوه .
رۆژنامه‌وانیش هه‌ندىَ ئیلتزامات و به‌رپرسیاره‌تى له ئه‌ستۆیه : گواستنه‌وه‌ى هه‌واڵه‌كان به وردى و به‌بىَ شێواندن و باس كردن له راستیه‌كان ، و ئیلتزام به به‌پێى پێویست له مه‌وزوعیه‌ت و راستگۆیى ، تێكه‌ڵ نه‌كردنى را و هه‌واڵ ، لێكۆڵینه‌وه له راستى هه‌واڵه‌كان و بلاَونه‌كردنه‌وه‌ى زانیارى نادروست یان بۆ مه‌به‌ستى پروپاگه‌نده . رێزگرتنى نهێنى كار ( سر المهنه ) ، ئه‌و رۆژنامه‌ونانه‌ى كه له ولاَتانى بیانى كارده‌كه‌ن پێویسته نووسینه‌كانیان وردو دادوه‌رانه بێت ، پارێزگارى كردن له نهێنى كار و پابه‌ند بوون به بلاَونه‌كردنه‌وه‌ى هیچ زانیارییه‌ك ئه‌گه‌ر سه‌رچاوه‌كه رێگاى پێنه‌دابێت ، پابه‌ند بوونى رۆژنامه‌وان به ره‌وشتێكى به‌رز
No comments:
Post a Comment